Racom Maubisse-24/09/2024, Realidade moris ne’ebe nakonu ho dezafiu halo ema barak sempre halerik kona oinsa bele dezemvolve moris iha familia no sociedade, realida moris ida ne’e dala ruma mosu mai halo ita kontente no hamnasa, maibe iha sorin seluk realida moris ida ne’e mosu mai halo ema balun triste no matan ben lunturu, at liu tan mak  ema balun hetan direitu ne’ebe sira merese hetan no iha ema balun ne’ebe hetan ema seluk nia direitu maske ema ne’e la merese atu hetan.

Koalia konaba Moris ligadu ho moris real ne’ebe Augostinho de Araujo ho nia familia hasoru iha moris lor loron, diferente tebes, tamba idozu Agustinho de Araujo hanesan ema idade avanadu moris simples iha Aldeia Blehetu, suco mulo Posto Administrativo Hatobuilico municipiu Ainaro, utilija osan idozu hodi dudu alin sira ba eskola to sai susesu.

Relasiona ho Idozo Augostinho nia lalaok moris ne’ebe susar wain tebes iha nia horik fatin Aldeia Mulo, tamba moris deit ho osan Idozu ne’ebe hetan husi governu, Jornalista Radio Komunidade Maubise Mauloko Natalino Mendonça hakat-an no hakbesik ba mahon ne’ebe idozo agustinho hela ba, hodi dada lia ho nia, ho oin midar maske idade avansadu fuk mutin no oin kul itkomesa mihis ona, tamba idade, agostinho ho ksolok no vontade hahu dada lia kona ba prosesu hetan osan idozu nian, expresaun sentimentu ida ne’e Augostinho de araujo  hatoo iha nia residensia nebe lokaliza iha Aldeia Mulo, Suku Mulo, Postu Administrativu Hatubuiliko Munisipiu Ainaro ba Jornalista Natalino katak;

“Osan idozu ne’ebe governu fo kada fulan neen no agora muda ba kada fulan tolu, ha’u utiliza hodi suporta alin sira nia eskola, depois de remata alin sira nia eskola sekundariu, ha’u nafatin fo apoiu sira ba tuir kursu, ikus mai sira hetan oportunidade ba servisu iha Korea No Australia, no Rezultadu husi esforsu maka’as ne’ebe iha, ikus mai bele realiza duni mehi ne’ebe durante ne’e ami hein, nune’e oras ne’e dadaun ami iha ona kareta hat mak hanesan green max tolu no vaskolante ida”.

Agustinho iha maun alin hamutuk nain sanolu resin ida, kompostu husi mane nain hitu no feto nain tolu, hamutuk ho inan aman ne’ebe sei kompletu, maske inan aman sira moris ho vida agricultor, maibe familia Augostinho la lakon esperansa hodi hasoru lalaok moris ne’ebe susar wain tebes, hanesan ema dehan tuku oda matan mak odamatan sei nakloke, buka mak sei hetan, esforsu-an mak sei bele hetan rejultadu, tamba ne’e wainhira hasoru moris ne’e labele lakon esperansa, nafatin iha esperansa hodi hasoru moris ne’e, tamba moris ne’e la facil hanesan ema kolia no ema fila liman tanen.
ho nune’e idozo Augustinho ho esforsu maka’as hodi ajuda nia aman hodi hein uma wainhira Augustinho nia papa halo atividade negosiu ka to’os nian, maun alin nain tolu ne’ebe servisu iha korea no australia buka osan nafatin tuir kbi’it no matenek ne’ebe iha nune’e bele sustenta familia uma laran ne’ebe mayoria moris ho vida agrikultor.

Jornalista Radio Komunidade Maubisse husu konaba maun alin sira ne’ebe servisu iha korea nia identidade, idozo augostinho haktuir katak maun alin sira ne’e mak naran Perdro martins, Damaziu Ximenes no Sidonio de Jesus.

Timor Leste Ukun-an ona besik 25 anos maibe komunidade iha area rurais sira seidauk sente dezemvolvimentu liu liu hanesan Estrada, eletricidade, be mos, nomos edukasaun, Sistema agrikultura ne’ebe moderna, nune’e bele hasai povu husi kiak no mukit, maske iha konstituisaun RDTL hateten katak sidadaun hotu iha direitu ba moris diak, maibe na realidade balun deit mak hetan moris diak, seluk seidauk, liu liu komunidade sira iha area rurais.

To’o bainhira mak governu no estadu RDTL bele hasai povu husi kiak no mukit? Buat hotu sei nafatin sai inserteja, dala barak politiku sira kolia iha palku haktuir povu mak be sira mak ikan, hili partidu A ka B sei hadia povu nia moris, maibe partidu A ka B manan kaer ukun nafatin la iha progresu ba povu nia moris.

Pergunta mak ne’e se mak sai vitima no se mak sai anju iha era ukun rasik-a ida ne’e? realidade iha timor hatudu katak povu mak anju sala laek no povu mak vitima no atan husi loron ba loron, tamba ukun rasik-an mai tiha ona no ita hetan ona, maibe ukun rasik-an ida ne’e ba deit ema balun seluk tane hasan hateke husi dok ho imajinasaun ne’ebe mukit, matan wen lunturu, no hamosu injustice wain ba kiak no kbi’it laek sira iha sira nia rain rasik ne’ebe hanaran RDTL.

Iha sorin seluk RDTL hanaran Terra de Santa Maria no Terra de Santa Cruz, lia fuan kmanek wain rua ne’e fo esperansa ba sarani no povu Timor Leste, maibe povu nafatin leba nia krus iha moris lor loron, basa krus ne’ebe povu leba iha 450 anos mai to’o 24 anus okupasaun Indonesia hakat tan mai era ukun rasik-an nafatin povu leba, sorti deit terra de santa Maria ne’ebe ita hotu ki’ik e boot, matenek e beik riku e kian moris hela iha rai RDTL nia leten buka moris iha rai ne’e nia leten hodi sustenta mesak mesak, ho kbi’it no forsa ne’ebe naton hodi resiste katak moris ne’e laos permanente maibe provizoriu, diak liu esforsu-an atu labele mate tamba hamlaha, no labele frustradu ho slogan ne’ebe dehan mate ka moris ukun rasik-an. Diak liu ukun an ona buka esforsuan hodi augenta moris ne’e to’o nia tempu bele fila hikas fali ba moris rohan laek.

Timor Leste ita hotu nian, mai ita hadia no kontribui tuir saida mak ita iha no bele, nune’e lori RDTL ba hasoru loron aban ne’ebe sei furak liu, maske oras ne’e dadaun balu iha kotuk no balun iha oin hodi goja RDTL nia ukun Rasik-an ida ne’e. nafatin iha esperanca ba moris, nafatin iha esperanca ba maker ukun sira nio nafatin iha esperanca ba terra de Santa maria no Terra de Santa Cruz nakonu ho esperanca. Lalehan sadia Radi sei tane.

Ekipa Kobertura; Racom Maubisse