Jerasaun Tuan Sanolu No Foun Sanolu, Inklui Feto-San ho Uma-Mane Husi Lisan Lokbessi Blehetu, Halao Serimonia Kultural Hatun Mean Husi Uma Kakuluk, Signifika Uma Lisan Lokbessi Inaugura Ona

0
6 views

Racom Maubisse, 24/09/24, Lia Nain husi Lisan Lokbessi Halao Serimonia Kultural Hatun Mean Husi Uma Kakuluk Hamutuk ho Jerasaun Foun Sanolu No Tuan Sanolu, Inklui Feto-San ho Uma-Mane, no konvidadus iha Knua Blehetu, Aldeia Blehetu, Suco Mulo, Posto Administrativo Hatobuilico, Municipiu Ainaro.

Tradisaun ida ne’e laos foin mak akontese iha era ukun rasik-an, maibe tradisaun kultural ida ne’e mai kedas husi nakukun, mai kedas husi beila sira nia tempu. Lisan Lokbessi konsidera hanesan lisan bo’ot ida mos iha knua blehetu, no lisan Lokbessi nia jerasaun iha lorosae to’o loromonu, tasi feto to’o tasi mane, lisan lokbessi husi beiala sira nia tempu hatur kedas iha knua Blehetu Ble Lelo, ne’ebe tuir nkultura rai klaran katak Blehetu Ble Leleo mak hun ho abut ba kultura desde nakukun mai to’o ohin loron. Dalas ida tun tiha dalasi da sae tiha, knua blehetu ble lelo nafatin esiste ho nia uma lisan lubuk ida iha Rai Ble hetu Ble Lelo inklui lisan Lokbessi. Historia konta katak Iha Suco Mulo nia konta ho Aldeia 8 hat iha kraik no hat iha leten, aldeia hat ne’ebe iha kraik mak hanesan aldeia mulo dare, Aldeia Tatiri, Aldeia Hautio no Aldeia Aituto rina, aldeia hat iha leten mak hanesan Aldeia Manumera, Aldeia Maulahulu, Aldeia Blehetu no Aldeia queorudo, iha aldeia hirak ne’ebe mensiona, tuir historia jerasaun husi lisan Lokbessi mak ukun mai to’o iha ukun rasik-an. Depois de ukun rasik-an no mosu demokrasia, hafoin ukun ne’ebe jerasaun husi Lisan Lokbessi fo fali ba lidun seluk hodi ukun mai to’o ohin loron, maibe nafatin fo respeito ba ukun tuan sira, tamba dalan ne’ebe mai desde beiala sira nia tempu, dalan ne’e mai husi ukun jerasaun lisan lokbessi nian.

Historia mos hatudu katak jerasaun husi Lisan Lokbessi nian, kontribui no luta mos ba ukun rasik-an, la to’o ba ne’e deit, maibe iha parte seluk mos jerasaun husi lisan Lokbessi nian, kontribui mos ba dezemvolvimentu, Nasional iha seitor ekonomia, saude, seguransa ho tan seitor sira seluk iha RDTL ne’ebe hanaran, República Democrática de Timor Leste.

Iha era ukun rasik-an no demokrasia, Livre ba ema hotu atu bele kolia hodi kontribui ba Knua, lidun, aldeias, sucos no seluk seluk tan, maibe nafatin respeito ba mata dalan sira ne’ebe uluk ukun no luta ba libertasaun nasional, konta mos ho jerasaun lisan Lokbessi ne’ebe lokaliza iha Knua Blehetu, Aldeia Blehetu, Suco Mulo, Posto Administrativo Hatobuilico, Municipiu Ainaro.

Hakat husi historia badak ne’ebe hakerek nain haktuir dadaun maske la kompletu maibe pelumenus refleta ba Serimonia kultural uma ben ne’ebe halao iha Blehetu ho objektivu hodi hatun mean husi uma kakuluk, sinal katak uma ne’e hetan ona bensaun kultural husi kuku no lia nain sira ne’ebe partense ba uma lisan Lokbessi, husi tempu ba tempu, jerasaun ba jerasaun. Signifika katak ho inaugurasaun Uma lisan Lokbessi  ne’ebe realiza iha dia 24 de Setembro 2024, hodi fo no simu matak malirin husi kuku no lia nain sira, ba Fetosan Umane no Jerasaun Foun Sanolu No Tuan Sanolu Ne’ebe Sai Hanesan Jerasaun Kontinuador iha lisan Lokbessi Blehetu Ble lelo.

Hanesan ema ho lian ka dalen mambae iha rai klaran, liu liu suco Mulo suco Mauchiga no suco Nunumogue sertamente hatene diak tebes konaba lalaok kultura Uma Lisan Lokbessi ne’ebe hatur ka lokaliza iha aldeia Blehetu, katak, uma lisan ida ne’ebe hari kedas mai husi bei ala sira nia tempu, husi jerasaun ba jerasaun kontinua nafatin mai to’o ohin loron.

Relasiona ho inaugurasaun Uma Lisan Lokbessi husi jerasaun tuan sanulu no foun sanulu hodi fo matak malirin ba jerasaun hotu husi lisan Lokbessi nian, Ba Jornalista Radio Komunidade Maubisse Mauloko, Lia Nain Arthur Alves Hatete katak;

“Ohin Loron 24 Fulan Setembro tinan 2024, Uma Lisan Lokbessi Hetan Inaugurasaun Husi Jerasaun Tuan Sanolu no foun sanolu ne’ebe sai hanesan jerasaun kontinuador, serimonia kultural ianugurasaun Uma lisan Lokbessi, ami jersaun tuan sanulu no foun sanulu kontinua halao deit saida mak avo beiala sira hatur no halao, ona no ami jerasaun tuan no foun sira kontinua deit no Uma Lisan Lokbessi Hahu Nia Konstruksaun Desde Beiala sira nia tempu mai to’o ohin loron, no beiala sira mak hanesan hanesan fundador  no ami hanesan kontinuador no Avo sira ne’ebe mak hari uma ne’e mai husi nakukun mak avo nain ne’en, husi avo nain ne’en ne’e, nia jerasaun mak ami sira ne’ebe oras ne’e iha dadaun, hodi kontinua obra ne’e to’o mai ohin loron, katak  jerasaun ba uma lisan Lokbessi ma kami sira ne’e, maibe tamba situasaun funu, uma lisan Lokobessi nia ema sira halai nakmari no iha tinan 2005 no tinan 2006 uma lisan loko bessi hahu harii fila mak halibur jerasaun hotu hodi halo kontrusaun, maibe kleur ona dut mos dodok, nune’e ohin loron iha kontrui foun fali no ohin ita halo inaugurasaun”.

Entertantu iha fatin hanesan Jerasaun Foun Uma Lisan Lokobessi ne’ebe reprezenta jerasaun foun Julio da Conceição (sLoro Messak) Haktuir Katak;

Uma Lisan Lokbessi Hari Iha Tinan Kotuk Husi Jerasaun Foun No Tuan Hamutuk No Ohin Loron Bele Finaliza, no Uma Lisan Lokbessi Hanesan Uma Liurai Ne’ebe Iha Jerasaun Barak, Atividade Ida Ne’e Bele Realiza Tamba Hetan Kooperasaun Diak Husi Parte Autoridade local, ho tiu avo, kai no fetosan sira partikularmente jerasaun husi uma lisan Lokbessi nune’e ikus mai bele finaliza hodi nune’e ohin bele inaugura”.

Husu konaba karik durante halo kontrusaun ba uma lisan ne’e hasoru difikuldades ruma, reprezentante jerasaun foun husi uma Lisan Lokbesi “Loro Messak” haktuir liu tan katak;

“Uma lisan refere halao la hasoru difikuldade ou problema ruma, tamba servisu hamutuk entre jerasaun foun sanolu no tuan sanolu maske hasoru difikuldade ka problema seluk hanesan eletrisidade no estrada ne’ebe to ohin loron seidauk asesu, maibe jerasaun foun sira ho esforsu tomak bele hari uma lisan Lokbessi ho servisu manual deit ikus bele finaliza, durante halao serimonia kultura iha uma lisan lokbessi primeiro uma nain no jerasaun husi lisan Lokbessi halo preprasaun no Segundo lia sai ba kai no fetosan sira ho umane sira, tuir mai simu mos bainaka sira hanesan autoridade local, lideransa komunitariu ikus liu simu feto san no uma mane tuir loron ne’ebe determina”. Haktuir Julio da Conceição Alias “Loro Messak” iha Knua Blehetu.

Tamba ne’e Lia nain Artur Alves Reprezenta Jerasaun Tuan no Julio Da Conceção  “Loro Messak” Reprezenta Jerasaun founHusu Ba Maun Alin Lokbessi oan sira atu hakbesik an ba uma lisan atu bele simu matak malirin husi lia nain sira, nune’e bele akompanha ita hotu iha lalaok loro loron nomos aktividades lor loron iha ne’ebe deit, nomos husu ba jerasaun foun sanolu no tuan sanolu iha Uma Lisan Lokbessi katak, harii unidade lao ba oin hodi nune’e bele kaer metin kultura no lisan Lokbessi lao ba oin hodi halibur ita hotu.

Uma lisan Lokbessi hari desde inisiu mai to’o inaugurasaun, tamba hetan apoiu husi maun alin sira no jerasaun lisan Lokbessi hodi halo kontrusaun e la hetan apoiu husi governu, maske nune’e lia nain sira iha lisan Lokbessi husu ba Governu atu hadia dalan tam aba Aldeia Blehetu, dada linha eletricidade no be mos, tamba to’o agora komunidade iha aldeia Blehetu Suco Mulo seidauk asesu ba Estrada, be mos no eletricidade, inklui saude no edukasaun.

Ekipa Kobertura : Racom Maubisse

0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Notify of
guest
0 Comments
Inline Feedbacks
View all comments