Historia Badak Prezensa Igreja Catolica Iha Maubisse ho Katequista Luciano no Nai Lulik sira

0
2,360 views

Posto Administrativu de Maubisse sai hanesan cidade ki’ik ida ne’ebe konhecido ho iklima malirin no fresku tebes, babain ema hanaran maubisse hanesan eropa kik ida iha Timor.

Hare ba fatin ne’ebe furak no fresku no Maubisse nia ICON ne’ebe konhecidu hanesan Fatin ba hortikultura no turismu, liu husi Graca Nai Maromak nian, maske neneik maibe bebeik ikus mai missaun igreja katolika nian tamba iha Maubisse, hodi hametin fiar sarani sira nian, hanesan ema kristaun iha tempu naruk ne’ebe liu ona. Ho tempu naruk ne’ebe liu ona Rai Maubisse nia emar sira komesa aumenta husi loron ba loron, semana ba semana, fulan ba fulan no tinan ba tinan, ba oras ne’e dadaunprogresu barak mak lao iha Maubisse, konta mos ho prezensa igreja katolika, tamba ho prezensa igreja katolika iha Maubisse kontribui tebes ba dezemvolvimentu spiritual, edukasaun, paz, dame no dmoin iha Maubisse oan sira nia moris lor-loron.

Maluk Maubisse oan sira ne’ebe namkari iha Timor laran tomak, hahu husi Tutuala Lospalos ba to’o iha rai ketan Enclave Oecusse, husi Betanu ba to’o iha rai Atauro, Koalia konaba Igreja Katolika iha Timor Leste, em jeral no específiku iha rai Maubisse ita labele hadook-an hosi personalidadi sira ne’ebe dedika sira nia-an hodi harí metin Igreja Katolika iha Timor Leste inklui mos Maubisse.

Hosi Bispos, Na’ilulik mestres, katekistas, professores lubun wain nebe servisu makaás ba Igreja Katolika durante tempu naruk, ezemplu ita hili Katekista  Luciano, bainhira mai iha rai Maubisse iha tinan 1947 hetan deit ema sarani lubuk oan ida, maske nune’e hahu ho grupo ne’ebe ki’ik no tuir lia evangelho dehan; “Na’i nia reinu hahu duni nune’e, nu’udar fini ne’ebe ki’ik maibe moris mai bo’ot no manu sira lalehan nian mai halo knu’uk iha nia sanak sira”.

Iha artigu ida ne’e fo mai ita sarani hodi hanoin konaba prezensa igreja kaolika iha Rai Timor Lorosa’e no haklot uitoan liga ba prezensa Katekista Luciano nia missão durante tempu naruk mai iha rai Maubisse. Se karik sei moris, ohin loron mestre Luciano halao tan misaun lubuk ida iha rai Maubisse, maibe buat sira nee hotu ita la espera no la hein katak diak tomak ne’ebe ita ema halo sai permanense maibe kna’ar no servisu tomak ne’ebe ita halo rai hela ba istoria nune’e ema moris sira bele konta nafatin no ba nafatin.

Mestre Luciano ema ida ke moris simples, honesto i defende dalan los hanesan modelu moris nebe mestre Luciano husik hela, moris hamutuk ho Igreja Katólika hanesan obra ne’ebe mestre Luciano halao hela mak didika-an tomak ba igreja, ho servisu osan mean lubuk ida ne’ebe ita sura no konta la hatene so Aman iha lalehan mak bele hatene.

Ho progresu ne’ebe la’o ba oin nafatin la para Mestre Luciano ho katuas balun tuur hamutuk hodi halibur hanoin atu husu ba Amu Bispo hodi haluan tan capela ne’ebe iha, tamba numeru sarani aumenta ba bebeik iha tinan ba tinan mai to’o ohin loron. Obra sira ne’e hotu mestre Luciano husik hela iha rai Maubisse molok nia i’is kotu iha nia uma Lebulora Maubisse.

Nu’udar ita tomak hatene Amululik lubuk ida maka liu ona husi Maubisse iha tempu ne’eba, antesde primeiro Pároco Maubisse Pe. Domingos Alves da Costa mai hela iha Maubisse nu’udar primeiro missionario hodi prepara Maubisse sai ba Paróquia.

Ho laran ksolok tebes Maubisse oan sira hotu hamrik lao mai simu Amu lulik foun, Pe. Domingos Alves iha tempu ne’eba. Ho Padre Domingos Alves da Costa nia prezensa iha rai Maubisse, hatudu ona katak mehi atu Maubisse sai Paróquia realiza duni, nune’e Pe. Domingos Alves da Costa hahu hala’o daudaun preparasaun ba inaugurasaun oficial e maski hasoru difikuldades maibe hamutuk ho sarani sira, “hakat neneik maibe hakat bebeik”.

Iha loron 24 fulan Jullhu tinan 1983 maka sai nu’udar loron ida istoriku  no importante ba Paróquia Maubisse, tanba hahu loron ne’e maka kanónikamenete, Estação Missionaria Maubisse sai nu’udar Missão Católica ida independente husi Missão Católica Ainaro iha Diocese Dili. Haketak mos husi Missão Ainaro mai hamutuk ba Missão Maubisse, Estação Missionaria Hato-Builico no Turiscai ne’ebe, halo Missão Maubisse hetan total populasaun ka sarani iha tempu ne’eba rihun tolunulu resin lima (35.000) no area pastoral nian luan ho kilómetrus 332.5.

Ho akontecimentu bo’ot ida ne’e, mai nobun Maubisse oan sira haksolok no hawelok, tamba Na’i rona no simu duni atan  Maubisse oan sira nia hamulak no hatene sira nia hanoin no sira nia hakarak. Hahi’i ba loron ne’e nu’udar loron agradecimentu no acção de Graça iha tinan 2013, hanesan tinan ba dala 30 Paroquia Maubisse Moris. Loron ne’e mak hatudu no konkretiza loloos ba Maubisse Oan sira katak; “Buat ne’ebe ita husu, ita simu duni, buat ne’ebe ita buka ita hetan duni no ita tuku odamatan, odamatan sei nakloke”. (Lc. 11,9-10).

Iha 29/10/1989 Amu Norberto do Amaral Aktual Bispo da Diocese Maliana sai nu’udar segundo Pároco hodi troka amu Domingos Alves da Costa. Ho prezensa amu Pároco foun hatutan tan deit obra ne’ebe Pároco tuan rai hela hanesan iha parte espiritual, Parte físika no parte edukasaun, no seluk seluk tan.  Iha data 16/09/2000 to’o 09/01/2005 Pe. Francisco Barreto mai troka segundo Paroco Maubisse, hodi hatutan nafatin obra sira ne’ebe maka primeiro Pároco no segundo Pároco rai hela iha parte Espiritual, Parte Fízika no mos parte edukasaun nian.

Iha data 09/01/2005 to’o 2011 Pe. Albino Marques troka fali Pe. Francisco Barreto hanesan quarto Pároco hodi lidera aktividades ka servisu paróquia nian, e obras ne’ebe maka quarto Pároco halao hanesan mos eis Pároco sira seluk halao mak husi parte espiritual, parte físiko no parte edukasaun, hodi aprofunda liu tan, tuir mai kinto Párco Pe. Herminio de Fátima Goncalves mai assume fali kargu iha tinan 2011 to’o tinan 2012, hodi halao nafatin obras sira ne’ebe mak Pároco tuan sira rai hela maibe iha misaun kinto Pároco nian la kleur maisomenus tinan ida no fila hikas fali ba Dili assume kanar foun hanesan Director ba Komisaun Justica e paz.

Iha tinan 2012 seistu Pároco Pe. Feliciano Barreto assume kargu hanesan Pároco hodi halao no hatutan nafatin obra ne’ebe Pároco tuan sira rai hela mai to’o ohin loron.

Karik iha lia fuan ruma sala no artigu ida ne’e ladun kompletu bele kolabora hamutuk hodi kompleta.

Hakerek Nain Joaquim de Fatima Coutinho

Jestor Radio Komunidade Maubisse Mauloko.

0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Notify of
guest
0 Comments
Inline Feedbacks
View all comments